(Có ai thắc mắc ,cây sầu đông nó ra làm sao,mà mang Kiếp buồn hiu ?)
"Tình mình bây giờ, như sương buổi mai
Nắng rồi lên, sương vội tan
Tình mình bây giờ như cây sầu đông
Kiếp buồn hiu, kiếp sầu đông "
(Trên đây là một đoạn trong bài Mộng Sầu của Trầm Tử Thiêng. https://www.youtube.com/watch?v=oVoDdI7_7IA)
Cùng thời với Mộng Sầu của Trầm Tử Thiêng có tiểu thuyết Mưa Trên Cây Sầu Đông của Nhã Ca, viết năm 1968, lấy bối cảnh là Huế với cây đặc thụ là sầu đông để viết về mối tình buồn của anh chiến sĩ VNCH với người con gái Huế.
"Cây sầu đông không biết có phải là một loại cây đặc biệt ở Huế không, tôi nghe người Bắc gọi là cây Xoan, người Huế gọi là Sầu đông, Thầu đâu hay có khi gọi Sầu đâu. Thân cây cao, có nhiều cành màu đen, khô, lá cây có khứa, nối chùm bằng những cọng nhỏ, hoa nhỏ, có cánh li ti màu tím nhạt, nhụy tím thẩm. Ở gốc cây, nếu bị vết sứt thường chảy ra một thứ nhựa trong màu vàng, có thể dùng để dán được..." (trích)
- Vậy cuốn tiểu thuyết và bài hát có liên hệ gì không? Tôi không biết! Nhưng cây Xoan thì tôi biết.Ngày xưa ở quê nhà, tôi thường leo lên cây xoan ở vườn sau để buộc tổ sáo,và hái quả làm đạn bắn chim. Vào Nam tôi lại ở đối diện với căn nhà có cây sầu đâu mọc ở trong sân. Một cái cây buồn tẻ,tới mùa rụng lá trơ cành khẳng khiu!
- Và còn nhiều bài hát nữa có dính líu đến cây xoan,hay sầu đâu,như Hoa Xoan Bên Thềm Cũ của Tuấn Khanh (https://www.youtube.com/watch?v=ptBKFr2wVj4),Bông Sầu Đâu của Giang Hạ (https://www.youtube.com/watch?v=3_hdFcD42fw)'
- Vậy chứ nếu nhìn tận mắt cây xoan,ta sẽ thấy những chuyện lãng mạn xung quanh cây xoan chỉ là chuyện thêu dệt.
oOo
Mọi người cần phân biệt 2 loại cây SẦU ĐÔNG (SẦU ĐÂU) để khỏi nhầm lẫn:
*** LOẠI RẤT ĐỘC KHÔNG ĂN ĐƯỢC
Khác với cây cùng họ là cây xoan (miền Trung gọi là cây sầu đâu hay sầu đông), tên khoa học là Meliaazedarach L., lá 2 lần kép, hoa màu tím, rất độc, lá không ăn được.
Xưa giờ nghe nói cây xoan,lá, hoa ,quả đều độc,sâu mọt còn không giám ăn. Người ta chỉ xài nó để lấy gỗ và đôi khi giã quả nó để chữa ghẻ !
*** LOẠI KHÔNG ĐỘC CÓ THỂ ĂN ĐƯỢC
Cây sầu đâu (còn gọi là cây xoan ăn gỏi), có nơi còn gọi là cây "neem" tên khoa học là Azadirachta indica Jus.F., lá một lần kép, hoa màu trắng, lá và hoa ăn được; là loại cây hoang dã, mọc nhiều ở An Giang, Kiên Giang… Thân cây cao và thẳng, không kén đất, dễ trồng. Lá sầu đâu có màu xanh, vị đắng, hậu ngọt, tính mát; hoa thì ít đắng hơn và thơm.
Hằng năm, vào khoảng tháng 11 đến tháng 3 âm lịch, cây sầu đâu bắt đầu thay lá, ra hoa. Người dân thường hái lá sầu đâu (đọt non lẫn nụ hoa) để ăn và bán. Nếu có dịp ghé chợ Tri Tôn (Châu Đốc - An Giang) vào thời điểm trên, bạn có thể mua được từng bó lá, hay hoa sầu đâu về làm quà cho bạn bè. Đây là đặc sản của vùng Bảy Núi - An Giang (giống như rau sắng chùa Hương ở miền Bắc).
Riêng ở Sài gòn cái thứ neem (sầu đông) này thì khoảng cuối năm chừng tháng 11 có thể vào cái chợ nhỏ khu P.Ký, ngay bến xe đò gần ngã 7 CL mua bao nhiêu cũng có. Làm thuốc chưa biết sao nhưng nếu làm gỏi nhậu rượu đế thì hết xảy. Bông sầu đâu ngon hơn lá, trộn với khô cá nướng xé nhỏ, ba roi, nước mắm me (nhắc lại thấy muốn chảy nước miếng !) .Đặc điểm là có vị đắng và lá dù héo nhưng nhúng vào nước nóng thì xanh tươi lại ngay....
Những người mới ăn lá sầu đâu lần đầu sẽ thấy vị đắng (hơn rau đắng), nhưng chịu khó nhai chậm rãi, vị đắng của lá sẽ tác động vào tuyến nước bọt biến thành vị ngọt, ăn riết “đâm ghiền”. Món ăn chế biến từ lá sầu đâu được mọi người thích nhất là trộn với khô sặt rằn, xoài sống và dưa leo. Để cho món ăn thêm phần phong phú, người ta còn trộn vào cả thịt ba rọi, tôm…
Sầu đâu mua ở chợ về rửa sạch, để ráo, cho vào nồi trụng với nước sôi (hay nước cơm sôi) cho bớt vị đắng. Thịt ba rọi luộc, xắt mỏng. Tôm sú luộc, bỏ vỏ. Khô sặt rằn nướng xé nhỏ. Dưa leo và xoài xanh bằm sợi. Trộn đều tất cả với nước mắm ớt pha chua, ngọt cho vừa khẩu vị. Rắc thêm một ít rau thơm, ngò rí, đậu phộng giã giập, thêm vài lát ớt vào dĩa gỏi cho có màu sắc hấp dẫn. Nhớ chuẩn bị chén nước mắm me (pha hơi sệt, chấm mới bắt!).
Gắp một miếng gỏi lá sầu đâu chấm vào nước mắm me, nhai chầm chậm. Vị béo của thịt, vị ngọt của tôm, vị chua của me chín hòa lẫn vị đắng hậu ngọt của lá sầu đâu thấm dần vào vị giác, len xuống tận cổ… Nếu có thêm “chất cay” nữa cho đủ bộ “cay + đắng” mùi đời, hẳn bạn sẽ nhớ mãi hương vị đặc trưng của loại cây vùng Thất Sơn huyền bí này.
